გრიგოლ ხანძთელი - "ჯავახეთის კრება"

გრიგოლ ხანძთელი
"ჯავახეთის კრება"

   გიორგი მერჩულეს ჰაგიოგრაფიულ თხზულება „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების“ მოცემულ ეპიზოდში აღწერილია ჯავახეთში ჩატარებული საეკლესიო კრების დრამატული სცენები.
   პრობლემის არსის საჩვენებლად მკითხველის ყურადღებას იპყრობს ორი განმაპირობებელი ფაქტორი ერთი მხრივ, მირიან აზნაურის მიერ ფარულად, ნაჩქარევად არსენის გაკათალიკოსება, ხოლო, მეორე მხრივ, ამ ფაქტით განაწყენებული ეპისკოპოსების ჯგუფის, რომელთაც ზურგს უმაგრებს გუარამ მამფალი, განზრახვა. ავტორი დასაწყისშივე აღნიშნავს, რომ გუარამი „გულძვირად იყო“ მირიანთან და ჩანს, მასთან დაპირისპირებასაც არ მოერიდება. გუარამის აზრით, არსენი ძალმომრეობით დაამტკიცეს კათალიკოსად და სწორედაც სამართლიანობა მოითხოვს მის გადაყენებას. ავტორი მშრალად აღწერს ფაქტებს, თუმცა ცხადად ამბობს, რომ გრიგოლის გარეშე გადაწყვეტილებას ვერ იღებენ “ვერ დაამტკიცეს სიტყვაი მათი“.
   „სამართლიანობის აღდგენის“ ეგიდით აშკარაა, რომ დაპირისპირება გარდაუვალია. რა საფრთხეს ხედავს მკითხველი ამ „სამართლიანობაში“? რა საშიშროებას ქმნის კონფლიქტის გამწვავება? განხეთქილება ეკლესიაში კათალიკოსის გადაყენება, ღვთის ნების წინააღმდეგ წასვლაა. აქ აშკარაა, რომ სამართლიანობაზე მაღლა ღვთის ნების ურყეობაა (სწორედ ამგვარად ახასიათებს ავტორი არსენის კათალიკოსად კურთხევას). დაპირისპირების იარაღებად უნდა განვიხილოთ არსენისა და ეფრემის პერსონაჟები. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ერთად აღიზარდნენ და მათ შორის განსაკუთრებული სიყვარული იყო, მოცემულმა გარემოებამ მათი კონფლიქტში ჩარევა განაპირობა. არსენი პასიური მოთამაშეა,ის არსად ჩანს, ხოლო ეფრემი გადამწყვეტი ფიგურაა. მავანთა წაქეზებით ის არსენს საკუთარ მოძღვრად აღარ მიიჩნევს. მნიშვნელოვანია ისფაქტიც, რომ ეპისკოპოსები “მარტოდ ანჯმნობენ“, მაგრამ გადაწყვეტილებას ვერ იღებენ. ალბათ ნიშანდობლივია, რომ სწორედ ამ სიტუაციაში ჩნდება გრიგოლის სახე.“ და მეყსეულად იხილესწმინდაი და მომავალი კარაულითა.”
   განსაკუთრებული დაკვირვებაც არ სჭირდება იმის დანახვას, თუ რა დამოკიდებულება აქვს ავტორს გრიგოლის პიროვნების მიმართ, მწერლის სიმპათია მთლიანად მიპყრობილია მის პერსონაჟზე. უბრალო სამოსში გამოწყობილი, კარაულზე ამხედრებული მოხუცი მნახველის თვალში „საკვირველად ხილვითა“ შეიქნა. რა აძლევს გრიგოლს ამგვარ ბრწყინვალებას? რასაკვირველია, მისი გამორჩეული ღვაწლი და დამსახურება. გრიგოლით მონუსხულია ყველა, როგორც კი იხილეს მისი “ღმთისამიერი დიდებულებაი“ სიხარულით მიეგებნენ. ამბობს გიორგი მერჩულე.
   გრიგოლს ყველაზე მეტი მოთხოვნა ეფრემის მიმართ აქვს. ის, როგორც სულიერი მამა, მოწაფის ზნეობრიობაზე ფიქრობს მისთვის მიუღებელია ძმობის წევრების დაპირისპირება. მან იცის, რომ ეფრემი მცდარ გზაზე დგას და მკაცრად მოითხოვს მისგან არ აღუდგეს არსენის კათალიკოსობას, რადგან ღვთის ნების წინააღმდეგ წასვლა დანაშაულია. გრიგოლის ავტორიტეტი იმდენად დიდია, რომ ეფრემს ტირილიღა აღმოხდება, ცხადია, მას გრიგოლის წინააღმდეგ წასვლა არ შეუძლია. ეფრემი დაპირისპირებას ეთიშება “სადა მამაი გრიგოლ იყოს ,მე მუნ არა ვიკადრებ სიტყუად“.
   გრიგოლი პრინციპული და მტკიცე ნებისყოფის ადამიანია. ის ვერ დაუშვებს განხეთქილებას ეკლესიაში, რადგან ნათლად ხედავს, რა საფრთხეს შეიცავს ეს კონფლიქტი. მასში ჩარეულები არიან საერო პირებიც, საკუთარი ალღოთი და მიზანმიმართული ქმედებით ეს ძნელად მოსაგვარებელი პრობლემა გრიგოლმა ადვილად მოაგვარა. ეს ფაქტი კარგად გვიჩვენებს საერო და სასულიერო წრეებში გრიგოლის ავტორიტეტს. მეფის შვილი გუარამ მამფალიც კი საკუთარ დანაშაულს გრძნობს და გრიგოლს პატიებას სთხოვს.
   ტექსტი მნიშვნელოვანია მხატრული თვალსაზრისითაც, ავტორი მიმართავს ტროპის სხვადასხვა ხერხს,   განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს გრიგოლის პორტრეტის ხატვას, სადაც გამოყენებულია შედარების ფორმები შეურაცხი სამოსელი შეადარა “სამოსელი ნათლისა ბრწყინვალისას“, ხოლო კუკული „სამეფო გვირგვინს“ გრიგოლის პერსონაჟის მახასიათებელია მეტეფორა “ვარსკვლავი უდაბნოთაი". მნიშვნელოვანია, მოკლე და ლაკონიური დიალოგები. სცენის აღწერის სიმკვეთრე. ავტორი იყენებს ბიბლიურ სახე-სიმბოლოებს მწყემსი მოძღვარი. ცხოვარიც ხვარი აქ ხელქვეითი.